СЛУЧАЈ SALDUZ ПРОТИВ ТУРЦИЈА
(Жалба бр. 36391/02)
ПРЕСУДА
СТРАЗБУР
27 ноември 2008 Пресдуата е конечна но може да биде предмет на уредничка ревизија.
Во случајот Salduz против Турција,
Европскиот суд за човековите права, заседавајќи како Голем совет во состав:
Nicolas Bratza, Претседател,
Christos Rozakis,
Josep Casadevall,
Rэza Tьrmen,
Rait Maruste,
Vladimiro Zagrebelsky,
Stanislav Pavlovschi,
Alvina Gyulumyan,
Ljiljana Mijoviж,
Dean Spielmann,
Renate Jaeger,
David Thуr Bjцrgvinsson,
Jбn Љikuta,
Ineta Ziemele,
Mark Villiger,
Luis Lуpez Guerra,
Mirjana Lazarova Trajkovska, судии,and Vincent Berger, правен советник,
Одлучувајќи без присуство на јавноста на 19 март и на 15 октомври 2008,
Ја донесе следната пресуда, која беше усвоена на последниот наведен датум:
ПОСТАПКА
1. Случајот започнува со жалбата бр. 36391/02 против Република Турција, поднесена до Судот согласно членот 34 Од конвенцијата за заштита на човековите права и основни слободи (“Конвенцијата“) од страна на турскиот државјанин гдин Yusuf Salduz (“жалителот”), на 8 август 2002.
2. Жалителот навел, особено, дека неговото право на одбрана било повредено со тоа што писменото мислење на основниот јавен обвинител до Касациониот суд, не му било доставено, како и дека му бил оневозможен пристап до адвокат додека бил задржан во полиција. По однос на своите жалбени наводи, тој се повикал на членот 6 ставови 1 и 3 (в) од Конвенцијата.
3. Жалбата била распределена во вториот оддел на Судот (Правило 52 § 1 од Деловникот на Судот).
4. Со одлука од 28 март 2006, жалбата била прогласена за делумно допуштена од страна на совет од тој оддел во состав од следниве судии: Jean-Paul Costa, Andras Baka, Rэza Tьrmen, Karl Jungwiert, Mindia Ugrekhelidze, Antonella Mularoni, Elisabet Fura-Sandstrцm, и Sally Dollй, регистарот на одделот.
5. Во својата пресуда од 26 април 2007 (“пресудата на советот“) In its judgment of 26 April 2007 (“the Chamber judgment”), советот, во состав од следниве судии: Franзoise Tulkens, Andras Baka, Ireneu Cabral Barreto, Rэza Tьrmen, Mindia Ugrekhelidze, Antonella Mularoni и Danute Joиienл, како и Sally Dollй, регистарот на одделот, едногласно одлучиле дека има повреда на членот 6 став 1 од Конвенцијата, на основа на недоставувањето на писменото мислење на основниот јавен обвинител, и исто така одлучиле со пет гласови наспроти два дека нема повреда на членот 6 став 3 (в) за недостигот на правна помош на жалителот додека бил задржан во полиција.
6. На 20 јули 2007 жалителот побарал случајот да биде поднесен до Големиот совет (член 43 од Конвенцијата).
7. На 24 септември 2007 панел на Големиот совет одлучил да биде прифатено неговото барање (правило 73).
8. Составот на Големиот совет бил определен согласн одредбите од член 27 §§ 2 и 3 од Конвенцијата и Правилото 24.
9. Жалителот и Владата поднеле обсервации за основаноста.
10. Расправата се одржала во присуство на јавноста во зградата на човековите права во Стразбур, на 19 март 2008 (Правило 59 § 3).
Пред Судот се појавиле:
(a) за Владата:
гдин M. Цzmen, co-Agent,
гга N. Зetin,
гдин A. Цzdemir,
гга Э. Kocayiрit
гдин C. Aydin, Advisers;
(b) за жалителот:
Mr U. Kilinз, Counsel,
Ms T. Aslan, Adviser.
Судот ги ислуша обраќањата од гдин Kэlэnз и гдин Цzmen, како и нивните одговори на прашањата од Судот.
ФАКТИ
I. ОКОЛНОСТИ НА СЛУЧАЈОТ
11. Жалителот е роден на 2 февруари 1984 и живее во Измир.
A. Апсење и притвор на жалителот
12. На 29 мај 2001 околу 10.15 по полноќ, жалителот бил уапсен од страна на антитерористичкиот оддел на Директоратот за безбедност на Измир, врз основа на сомнение за учество во незаконски демонстрации како поддршка на илегална организација- ПКК (Работничката партија на Курдистан). Жалителот исто така бил обвинет дека закачил илегален знак од мост во Bornova на 26 април 2001.
13. Околу 12.30 дента на 30 мај 2001 жалителот бил однесен во болницата Atatьrk , каде бил прегледа од доктор. Медицинскиот извештај навел дека на неговото тело немало траги на насилство.
14. Подоцна, околу 1 часот, жалителот бил испрашуван во одделотза анти-тероризам, во отсуство на адвокат. Според формуларот кој ги наведува правата на уапсените лица кој жалителот го потпишал, тој бил потсетен за обвиненијата против него, како и за своето право на молчење. Во својата изјава, жалителот ја признал својата вмешаност вов младинскиот оддел на HADEP (Halkэn Demokrasi Partisi – the Народна демократска партија). Тој ги дал имињата на неколку лица кои работеле за младинскиот огранок на регионалната канцеларија во Bornova. Тој објаснил дека бил асистент офицер за млади и публикации, како и одговорен за регионот Osmangazi. Тој понатаму изјавил дека дел од неговата работа била да доделува задачи на другите членови на младинскиот оддел. Тој признал дека зел учество во демострациите од 29 мај 2001 организирани од HADEP како поддршка за затворениот лидер на ПКК. Рекол дека имало околу шеесет демонстранти присутни како и дека групата извикувала слогани во поддршка на Очалан и ПКК. Тој бил уапсен на самото место. Исто така, признал дека напишал “Да живее лидерот Апо“ на знак кон бил обесен од мостот, на 26 април 2001. Полицијата земала примерок од неговиот ракопис и го дала во полициска лабораторија на испитување.
15. На 1 јуни 2001 полициската крим-лабораторија на Измир издала извештај по споредувањето на ракописот на жалителот со тој на знакот. Заклучиле дека иако одредени карактеристики на ракописот на жалителот имаат сличности ракописот на знакот, не може да се заклучи дали ракописот на знакот е навистина неговиот.
16. Во 11.45 дента на 1 јуни 2001 жалителот бил повторно прегледан од доктор, кој заклучил дека нема траги на насилство на неговото тело.
17. Истиот ден жалителот бил изведен пред јавен обвинител и подоцна пред истражен судија. Пред обвинителот, тој објаснил дека не е член на ниту една политичка партија, но земал учество во одредени активности на HADEP. Тој го негирал изготвувањето на илегалниот банер или учеството на демонстрациите на 29 мај 2001. Изјавил дека бил во населбата Doрanlar во посета на пријател кога бил уапсен од полицијата. Жалителот исто така дал изјава и пред истражниот судија, во која ја повлекол изјавата дадена во полиција, наведувајќи дека била дадена под притисок. Тврдел дека бил тепан и навредува во полицијата. Повторно ја негирал својата вмешаност во илегални активности и објаснил дека на 29 мај отишол во населбата Doрanlar во посета на пријател, како и дека не бил дел од групата што извикувала пароли. По завршувањето на испрашувањето, со оглед на природата на делото за кое бил обвинет, како и доказите, тој бил задржан во притвор. Тогаш на жалителот му бил овозможен пристап до адвокат.
B. Судење
18. На 11 јули 2001 јавниот обвинител поднел обвинение дод Судот на државна безбедност на Измир, обвинувајќи го жалителот и уште осум други лица за помагање и поддршка на ПКК, кривично дело според член 169 од Кривичниот законик и член 5 од Законот за превенција од тероризам (Закон бр. 3713).
19. На 16 јули 2001 Судот за државна безбедност одржал подготвивтелна расправа. Одлучил дека притворот на жалителот треба да биде продолжен, како и да се поканат обвинетите да ги подготват своите поднесоци во својство на одбрана.
20. На 28 август 2001 Судот за државна безбедност ја одржал првата расправа, во присуство на жалителот и неговиот адвокат. Го ислушал лично жалителот,кој ги негирал обвиненијата против него. Тој исто така ја отфрлил изјавата дадена во полиција, со навод дека била дадена под притисок. Објаснил дека за време на задржувањето во полиција, полициските службеници му наредиле да ги пренесе зборовите од знак. Тој исто така изјавил дека бил сведок на настаните од 29 мај 2001; сепак, не зел учество во демонстрациите како што се тврдело. Наместо тоа, бил во населбата во посета на пријател по име zcan. Исто така, негирал дека обесил илегален занк од мост на 26 мај 2001.
21. На следната расправа, која била одржана на 25 октомври 2001, жалителот и неговиот адвокат биле присутни. Судот ги ислушал и другите обвинети, кои исто така го негирале своето учество во илегалните демонстрации на 29 мај 2001, и ги повлекле претходно дадените изјави. Обвинителството потоа побарало жалителот да биде казнет согласно член 169 од Кривичникот законик , а адвокатот на жалителот побарал време за да ја поднесе неговата одбрана.
22. На 5 декември 2001 жалителот ја дал својата одбрана. Тој ги негирал обвиненијаа и побарал ослободување. Истиот ден, Судот за државна безбедност на Измир ја донел пресудата. Тој ослободил петмина од обвинетите, а жалителот и тројца други обвинети биле осудени. Жалителот бил казнет со казна затвор од четири години и и шест месеци, намалена на две и пол години, затоа што бил малолетен во времето на извршувањето на делото.
23. Во осудата на жалителот, Судот за државна безбедност ги имал во предвид изјавите на жалителот во полиција, пред обвинителот и и пред истражниот судија соодветно. Исто така, ги земал во предвид изјавите на другите обвинети пред обвинителот, кои изјавиле дека жалителот ги натерал на учеството во демонстрациите на 29 мај 2001. Судот забележал дека другите обвинтети исто така дале докази дека жалителот бил задолжен за организација на демонстрациите. Понатаму бил земен во предвид експретскиот извештај кој го споредувал ракописот на жалителот со тој на знакот, како и фактот дека, според полицискиот извештај, жалителот биле меѓу демонстрантите. Тој заклучил:
“... во светло на овие материјални факти, судот не го прифаќа одрекувањето на жалителот и наоѓа дека признанието дадено во полиција е основано.”
C. Жалба
24. На 2 јануари 2002 адвокатот на жалителот ја обжалил пресудата на Судот за државна безбедност на Измир. Во поднесокот кон жалбата, таа се жалела на повреда на членовите 5 и 6 од Конвенцијата, тврдејќи дека постапката пред првостепениот суд била неправична, како и дека судот не ги оценил правилно доказите.
25. На 27 март 2002 основниот јавен обвинител поднел писмен омислење до деветтиот совет на Касациониот суд, во кое поднел дека советот треба да ја потврди жалбата а Судот за државна безбедност на Измир. Ова мислење не било доставено до жалителот ниту до неговиот адвокат.
26. На 10 јуни 2002 деветтиот совет на Касациониот суд, потврдувајќи ја пресудата на Судот за државна безбедност на Измир, неговото наоѓање и оцена на доказите, ја одбил жалбата на жалителот.
II. РЕЛЕВАНТНО ЗАКОНОДАВСТВО И ПРАКСА
A. Домашно право
1. Законодавство на сите во време на поднесување на жалбата
27. Релевантните одредби од поранешниот Закон за кривична постапка (бр. 1412), односно членовите 135, 136 and 138, пропишуваат дека секој кој е под сомнение или обвинет за кривично дело има право на пристап до адвокат од моментт кога се задржани од полиција. Членот 138 јасно наведува дека правната помош за малолетници е задолжителна.
28. Според член 31 од законот бр. 3842 од 18 ноември 1992, кој го изменил законодавството во кривичната постапка, горенаведенитге одредби не се применуваат за лица кои се товарат за дела во надлежност на судовите на државна безбедност.
2. Нови измени
29. На 15 јули 2003, со законот бр. 4928, беше напуштена рестрикцијата на правото на обвинетиот на пристап до адвокат во постапките пред судовите на државна безбедност.
30. На 1 јули 2005 стапил на сила новиот закон за кривична постапка. Според релевантните одредби од новиот закон (членови 149 и 150), сите притворени лица имаат право на пристап до адвокат од моментот кога се задржани во полиција. Назначувањето на адвокат е задолжително доколку лицето во прашање е малолетно, или доколку е обвинето за дело казниво со најмалку пет години затвор.
31. Конечно, член 10 од Законот за превенција од тероризам (Закон бр. 3713), изменет на 29 јуни 2006, пропишува дека за дела поврзани со тероризам, правото на пристап до адвокат може да се одложи за дваесет и четири часа по наредба на јавен обвинител. За време на тој период, обвинетиот не може да биде испитуван.
B. Релевантни материјални од меѓународното право
1. Постапки во случаи со малолетници
(a) Совет на Европа
32. Препораката на Комитетот на министри на државите членки на Советот на Европа во врска со новите начини за справување со малолетничката деликвенција и улогата на малолетничката правда (Rec (2003)20), усвоена на 24 септември 2003 на 853 состанок на замениците министри наведува:
“15. Кога малолетници се задржани во полиција, треба да се води сметка за нивниот статус на малолетник, возраста, ранливоста и степенот на зрелост. Тие треба веднаш да бидат информирани за нивните права и заштит на начин кој ќе осигура целосно разбирање. Додека се испрашувани од страна на полицијата, тие во принцип треба да бидат во придружба на родител/законски старател или друго соодветно полнолетно лице. Исто така, треба да имаат правот на пристап до адвокат и доктор...”
33. Препораката на Комитетот на министри на државите членки на Советот на Европа за општествените реакции на малолетничката деликвенција on (бр. R (87)20), усвоена на 17 септември 1987 на 410 состанок на замениците министри, во релевантниот дел наведува:
“препорачува на владите на државите членки да го преиспитаат, доколку е потребно своето законодавство и пракса со цел:
8. зајакнување на правната позиција на малолетниците преку постапките, вклучително и полициското испрашување, преку признавање inter alia:
– на правото од помош од адвокат кој може, доколку е потребно, и службено да биде назначен и платен од државата .”
(b) Обединети нации
(i) Конвенција за правата на детето
34. Членот 37 од Конвенцијата за правата на детето (CRC), во релевантниот дел. наведува
“Државите членки ќе осигураат дека: ...
(d) Секое дете лишено од слобода веднаш ќе има право на правна и друга соодветна помош, како и право да ја оспори законитоста на лишувањето од слобода, пред суд или друг надлежен, независен и непристрасен орган, како и на итна одлука за тоа дејствие.”
(ii) Генерален коментар бр. 10 на Комитетот за правата на детето, од 25 април 2007 (CRC/C/GC/10)
35. Релевантниот дел од овој текст кој се однесува на правната помош на малолетниците задржани во полиција, наведува :
“49. На детето мора да му биде гарантирана правна или друга соодветна помош во подготовката и презентирањето на неговата одбрана. CRC бара на детето да му биде пружена помош, која не е нужно под сите околности правна, но мора да биде соодветна. На државите членки се остава да определат како оваа помош ќе биде обезбедена, но истата треба да биде бесплатна... ...
52. Комитетот препорачува државите членки да определат и применат рокови за периодот помеѓу комуницирањето на делото и завршувањето на полициската истрага, одлуката на обвинителот (или друго надлежно тело) за подигнување на обвинение против детето, како и конечното пресудување и одлука на судот или друго надлежно судско тело. Овие рокови треба да бидат пократки од оние определени за полнолетните лица. Истовремено, одлуките без одложување мора да бидат резултат на процес во кој се почитуваат човековите права на детето и правните заштити. Во процесот на донесување одлуки без одложување, мора да биде присутна правна и друга соодветна помош. Ова присуство не треба да биде ограничено на судењето пред суд или друго судско тело, туку исто така се применува во сите други фази на постапката, започнувајќи со интервјуто (испитувањето) на детето од полицијата.”
(iii) Завршни забелешки на ОН Комитетот за правата на детето: Турција, 9 јули 2001 (CRC/C/15/Add.152.)
36. Во релевантниот дел од овој текст се наведува:
“66. Комитетот препорачува државата членка да продолжи да ги ревидира законите и практиката во врска со системот на малолетничка правда, со цел целосно да ги усогласи со Конвенцијата, особено членовите 37, 40 и 39, како и со другите меѓународни стандарди во оваа област, како што се стандардните минимум правила на Обединетите нации за администрација на малолетничката правда (Правилата од Пекинг) и Насоките за превенција на малолетничката деликвенција на Обединетите нации (Насоките од Ријад), со цел подигнување на минималната возраст по закон за кривична одговорност, протегање на заштитата на судовите за малолетничка правда на сите деца до 18 години, како и ефективна примена на овој закон преку создавање малолтнички судови во секоја провинција. Особено, државата членка се потсетува дека со малолетните престапници треба да се постапува без одложување, со цел да се избегнат периоди на incommunicado притвор, како и дека притворот без судење треба да се користи како последна мерка и треба да биде што е можно пократка и не подолга од периодот пропишан со закон. Алтернативните мерки на притворот пред судење треба да се користат што е можно повеќе.”
2. Право на пристап до адвокат за време на полициско задржување
(a) Совет на Европа
(i) Правила усвоени од Комитетот на министри
37. Правилот 93 од стандардните минимум правила за третман на затвореници (резолуција (73)5 на Комитетот на министри на државите членки на Советот на Европа) пропишува: “ Несуден притвореник ќе има право на правен застапник веднаш штом биде притворен... како и да прима посети од неговиот правен советник во полза на неговата одбрана, и да подготвува и да му дава и да прима, доверливи насоки. На негово барање, ќе му бидат овозможени сите потребни простории за таа цел... Разговорите помеѓу притвореникот и неговиот правен застапник можат да бидат набљудувани, но не и прислушувани, директно или индиректно, од страна на полицијата или друго службено лице.”
38. Понатаму, Препораката на Комитетот на министри на државите членки на Советот на Европа за европските затворски правила (Rec (2006)2), усвоена на 11 јануари 2006 на 952 состанок на замениците министри, наведува:
“Правен совет
23.1 Сите затвореници имаат право на правен совет, и затворските власти ќе им обезбедат разумни простории за пристап до таквиот совет.
23.2 Затворениците можат да се советуваат за секое правно прашање со правен советник по сопствен избор и на сопствен трошок.
...
23.5 Во исклучителни околности, судски авторитет може да одобри ограничувања на таквата доверливост со цел превенција на сериозен криминал или крупни повреи на затвторската сигурност и безбедност.”
(ii) Европски комитет за превенција од тортура и нечовечки или деградирачки третман или казнување (CPT)
39. По својата посета на Турција во јули 2000, CPT го објави својот извештај на 8 ноември 2001 (CPT/Inf(2001)25. Во него се посочува:
“61. И покрај многуте промени во законодавството во последните години, остануваат одредени слабости што се однесува до формалните заштити против лошиот третман. Можеби најголемиот недостаток е во тоа што лицата притворени под соменине за организирани дела, кои потпаѓаат под надлежност на судовите за државна безбедсност се уште немаат право на пристап до адвокат во првите летири дена од притворот. Понатаму, и покрај тврдењата за спротивното ,турските власти со својот одговор на извештајот од посетата од февруари/март 1999, јасно ставија до знаење дека на овие лица им е оневозможено да ги информираат своите блиски за ситуацијата во која се наоѓаат, за време на првите четири дена од притворот. Таквиот incommunicado притвор само може да ги олесни можностите за лош третман.
Оттука, CPT мора да повтори дека препораката дека сите лица лишени од слобода од страна на органите за спроведување на законот, вклучително и лицата под сомнение за сторени дела под надлежности на судовите за државна безбедност, мораат од почетокот на притворот да имаат право на пристап до адвокат. CPT разбира дека со цел заштита на легитимните интереси на полициската истрага, во исклучителни околности е потребно за одреден период да се одложи пристапот на притвореникот до адвокат по негов избор; сепак, во таквите случаи, мора да се овозможи пристап до друг независен адвокат.
Имплементацијата на наведената препорака ќе подразбира легислативни мерки. Сепак, во меѓувреме, мора да се преземат итни мерки за да се осигура дека постојните правни одредби се почитуваат. Навистина, информациите прибрани за време на ад хок посетата од јули 2000 посочуваат дека дури и по орвите четири дека од полициското притворање, пристапот до адвокат на лицата осомничена за дела во надлежност на судовите за државна безбедност е во пракса повеќе исклучок отколку правило. CPT препорачува службените лица одговорн иза претреси и инспекции според претходно споменатата постапка за мониторинг на усогласеноста, да бидат инструирани да обрнат посебно внимание дали лицата, осомничени за колективни дека под надлежност на судовите за државна безбедност, се информирани за своето право на пристап до адвокат по првите четири дена од нивниот притвор, како и дали се во позиција ефективно да го практикуваат ова право. ”
40. CPT ја посетува Турција повторно во 2001 и во својот извештај од 24 април 2002 (CPT/Inf (2002)8) наведува:
“12. Измените на членот 16 на Законот за организација и постапка на судење во судовите за државна безбедност исто така воведе подобрување во врска со пристапот до адвокат за лицата притворени под соменине за колективни дела под надлежност на судовите за државна безбедност. За овие лица, правото на пристап до адвокат станува оперативно откако обвинитело ќе издаде писмена наредба за продолжување на полицискиот притвор по 48 часа; со други зборови, ним сега им е оневозможен пристапот до адвокат само два дена, за разлика од четирите дена под претходниот закон.
Иако се поздравува овој чекор напред, CPT жали што не беше искористена можноста на лицата осомничени за колективни дела под судовите за државна безбедност да им се гарантира пристап до адвокат од самиот почеток на нивниот притвор (и со тоа да се усогласат нивните права во оваа смисла со оние на обичните кривични осомничени) CPT верува дека турските власти во блиска иднина ќе ја имплементираат препораката која веќе долг период ја дава Комитетот , дека на сите лица лишени од слобода од страна на органите за спроведување на законот, вклучително и на лицата осомничени за дела под надлежност на судовите за државна безбедност, треба од самиот почеток на притворот да им се овозможи правото на пристап до адвокат.
...
46. Претходно беше направен осврт на неодамнешниот позитивен законски развој во врска со правото на пристап до адвокат, и правото за притворот да се извести роднина (ставови 12 to 14). Тие понатаму ја подобрија веќе импресивната правна и регулаторна рамка за борба со тортурата и лошиот третман. И покрај тоа, CPT останува загрижен од фактот дека на лицата притворени под сомнение за колективни дела кои се под надлежност на судовите за државна безбедност, се уште им е оневозможен пристап до адвокат за време на првите два дена од нивниот притвор; нивната позиција по ова прашање е јасна во ставот 12.
Понатаму, суштинската содржина на правото на пристап до адвокат за лицата под сомнение за дела од надлежност на судовите за државна безбедност останува помалку развиено отколку во случаите на осомничените лица за обичен криминал. Особено, колку што CPT може да забележи, таквите осомничени се уште немаат можност за присуство на адвокат кога даваат изјава во полиција, и на нив не е применлица постапката која дозволува назначување на адвокат од Адвокатската комора. Слично на тоа, одредбата за задолжително назначување на адвокат на лицата под 18 години не се применува на малолетниците кои се притворени под сомнение за дела од надлежност на судовите за државна безбедност. Во оваа насока, CPT ја повторува препораката дадена во извештајот од посетата од октомври 1997, дека релевантните одредби од членовите 135, 136 и 138 од Законот за кривична постапка, треба да се применуваат на лицата осомничени за дела од надлежност на судовите за државна безбедност.”
(b) Обединети нации
(i) Меѓународен пакт за граѓански и политички права
41. Членот 14 § 3 (б) од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права (ICCPR) пропишува дека секој обвинет за кривично дело има право на “ соодветно време и простор за подготовка на својата одбрана и контакт со адвокат по свој избор”.
(ii) Комитетот против тортура на Обединетите нации
42. Во своите заклучоци и препораки за Турција од 27 мај 2003 (CAT/C/CR/30/5), Комитетот го наведе следново:
“5. Комитетот изразува загриженост за:
(c) Наводите дека лицата задржани во полиција се лишени од брз и соодветен пристап со правна и медицинска помош, како и дека членовите на нивните семејства не се известуваат веднаш за нивното притворање;
...
7. Комитетот препорачува на државата членка:
(a) Да осигура дека притворениците, вклучително и оние кои се притвораат за дела под надлежност на судовите за дрѓавна безбедност, ќе имаат целосна полза во пракса од достапните заштити против нечовечки третман и тортура, особено преку гарантирањето на нивното право на правна и медицинска помош и контакт со нивните семејства;
...”
43. Во својот генерален коментар бр. 2, од 24 јануари 2008 (CAT/C/GC/2), Комитетот навел:
“13. Одредени основни гаранции се применуваат на сите лица лишени од слобода. Некои од нив се поместени во Конвенцијата, и Комитетот постојано ги повикува државите членки на нивна употреба. Препораките на Комитетот што се однесуваат на ефективните мерки се со цел да ја појаснат постојната состојба и не се исцрпни. Таквите гаранции вклучуваат, inter alia, ... право на брзо добивање на независна правна помош...”
(c) Европска унија
44. Членот 48 од Повелбата за фундаментални права вели дека “ќе се гарантира почитувањето на правото на одбрана на секој кој е обвинет”. Членот 52 § 3 понатаму вели дека правата гарантирани според членот 48 се помеѓу оние кои имаат исто значење и обем како истите правата гарантирани со Европската конвенција за човекови права.
ПРАВО
I. НАВОДНА ПОВРЕДА НА ЧЛЕНОТ 6 ОД ЕВОПСКАА КОНВЕНЦИЈА
A. Пристап до адвокат за време на полициско задржување
45. Жалителот навел дека правата на одбраната се повредени со тоа што му бил оневозможен пристап до адвокат за време на задржувањето во полиција. Тој се повикал на членот 6 § 3 (в) од Конвенцијата, кој наведува:
“3. Секој обвинет за кривично дело ги има следниве минимум права:
...
(c) да се брани лично или преку правен застапник по свој избор, или, доколку нема доволно средства да плати правен застапник, истиот да му биде даден бесплатно доколку тоа го бараат интересите на правдата.”
1. Пресудата на Советот
46. Во својата пресуда од 26 април 2007, Советот нашол дека немало повреда на членот 6 § 3 (в) од Конвенцијата. Во таа насока, посочил дека жалителот бил застапуван за време на судењето и на жалбената постапка од страна на адвокат, како и дека исказот на жалителот во полицијата не бил единствената основа за неговата осуда. Според Советот, жалителот имал можност да ги оспори наводите на обвинителот, според услови кои не го ставале во понеповолна позиција наспроти неговата спротивна страна. Советот исто така забележал дека во осудата на жалителот, Судот на државната безбедност на Измир ги имал во предвид околностите под кои жалителот бил уапсен, вештачењето на ракописот на знакот и изјавите на сведоците. Со оглед на сето наведено, заклучил дека правичноста на судењето на жалителот не била засегната од недостатокот на правна помош за време на задржувањето во полиција.
2. Поднесоци на странките
(a) Жалителот
47. Жалителот ги оспорил основите на кои Советот нашол дека немало повреда на членот 6 § 3 (c) од Конвенцијата. Тој навел дека помошта од адвокат за време на полициски притвор е основно право. Го потсетил Судот дека сите докази кои биле употребени против него биле прибрани во прелиминарната истрага , за време на која немал пристап до адвокат. Тој исто така тврдел дека, иако домашните судови го осудиле, немало доказ дека е виновен. Изјавил дека бил малтретиран за време на полицискиот притвор и ја потпишал изјавата во полиција под притисок. Оваа изјава била употребена од страна на Судот на државна безбедност на Измир, иако тој јасно ја повлекол пред јавниот обвинител, истражниот судија како и на судењето. Жалителот исто така истакнал дека во тој период бил малолетник и немал претходно криминално досие. Во својот поднесок, а со оглед на сериозното обвинение против него, немањето на правна помош го прекршило неговото право на правично судење. Тој исто така тврдел дека владата не поднела доволно добра причина да го оправда недостигот на правна помош.
(b) Владата
48. Владата побарала од Големиот совет да го прифати наоѓањето на Советот дека нема повреда на членот 6 § 3 (в) од Конвенцијата. Тие поднеле, прво , дека законодавството било изменето во 2005. Понатаму, во својот поднесок навеле дека ограничувањето на пристапот до адвокат на жалителот не го повредило неговото право на фер судење според член 6 од Конвенцијата. Повикувајќи се на праксата на Судот (особено, Imbrioscia v. Switzerland, 24 ноември 1993, Серија A бр. 275; John Murray v. the United Kingdom, 8 февруари 1996, Извештаи за пресуди и одлуки 1996-I; Averill v. the United Kingdom, бр. 36408/97, ECHR 2000-VI;Magee v. the United Kingdom, бр. 28135/95, ECHR 2000-VI, и Brennan v. the United Kingdom, бр. 39846/98, ECHR 2001-X), тие останале на тоа дека, при оцената дали судењето било правично, треба да се земе во предвид целокупноста на постапката. Оттука, со оглед на тоа што жалителот бил застапуван од адвокат за време на постапката пред Судот на државна безбедност на Измир и Касациониот суд, неговото правов на фер судење не било повредено. Владата понатаму обрнала внимание и на неколку турски случаи (Saraз v. Turkey (одлука), бр. 35841/97, 2 септември 2004; Yurtsever v. Turkey (одлука) бр. 42086/02, 31 август 2006; Uзma and Uзma v. Turkey (одлука), бр. 15071/03, 3 октомври 2006; Ahmet Yavuz v. Turkey (одлука), бр. 38827/02, 21 ноември 2006, и Yэldэz and Sцnmez v. Turkey (одлука), бр. 3543/03 и 3557/03, 5 декември 2006), во кои Судот прогласил за недопуштени слични жалби, на основ на тоа што биле очигледно неосновани, со оглед на тоа што, бидејќи полициските искази не биле единствените докази во полза на осудите, недостигот на правна помош за време на полицискиот притвор не претставувало повреда на членот 6 од Конвенцијата.
49. Осврнувајќи се на фактите на односниот случај, Владата останала при тоа дека, кога жалителот бил однесен во полиција, бил потсетен на своето право да молчи, како и дека за време на кривичната постапка, неговиот адвокат имал можност да ги оспори наводите на обвинителот. Понатаму, тие потенцирале дека исказот на жалителот даден во полиција не бил единствената основа за неговата осуда.
3. Оцена на Судот
(a) Основните принципи кои се применуваат во случајот
50. Судот потсетува дека, иако основната цела на членот 6, што се однесува на кривичните постапка, е да обезбеди правично судење од страна на “трибунал“, надлежен да го определува “секое кривично обвинение“, од тоа не произлегува дека членот 6 нема примена во претходните постапки. Оттука, членот 6, особено ставот 3, може да биде релевантен пред случајот да дојде до судење, доколку е можно правичноста на судењето да биде сериозно засегната од првичното пропуштање да се постапи согласно овие одредби (Imbrioscia, цитиран погоре, § 36). Како што Судот веќе има заземено став во претходни пресуди, правото поместено во ставот 3 (в) од членот 6 од Конвенцијата е еден елемент, помеѓу останатите, на концептот на правично судење во кривичните постапки, содржан во ставот 1 (Imbrioscia, цитиран погоре, § 37, и Brennan, цитиран погоре, § 45).
51. Понатаму, Судот повторува дека, иако не е апсолутно, правото на секој обвинет за кривично дело да биде ефективно бранет од адвокат, службено назначен доколку е потребно, е една од основните одлики на правичното судење (Poitrimol v. France, 23 ноември 1993, § 34, Серија A бр. 277-A, и Demebukov v. Bulgaria, бр. 68020/01, §50, 28 февруари 2008). Сепак, членот 6 § 3 (в) не го специфицира начинот на практикување на ова право. Оттука, оставнува на државите членки да го направат изборот на средства со кои ќе го осигураат тоа во своите правни системи, додека задачата на Судот е само да утврдува дали методот кој тие го одбрале е соодветен на барањата за правично судење. Во таа насока, мора да се запамети дека Конвенцијата е замислена да “гарантира права кои не се теоретски или илузорни, туку практични и ефективни“ како и дека назначувањето на застапник само по себе не ја осигурува ефективноста на помошта која тој може да му ја пружи на обвинетиот (Imbrioscia, цитирана погоре, § 38).
52. Националните закони можат да предвидат последици на однесувањето на обвинетиот во почетната фаза на полициското испитување, кои се одлучувачки за изгледите на одбраната во секоја последователна кривична постапка. При такви околности, членот 6 вообичаено ќе бара обвинетиот да има полза од помош на адвокат веќе во почетната фаза од полициското испитување. Сепак, ова право досега се сметало дека може да биде предмет на ограничувања кога иа добра причина за тоа. Прашањето, оттука, во секој поединечен случај, е дали ограничувањето е оправдано и , доколку е така, во светело на целокупноста на постапката, истото не го лишило обвинетиот од фер судење, бидејќи дури и оправданото ограничување при одредени околности може да доведе до тоа (види John Murray, цитиран погоре, § 63;Brennan, цитиран погоре, §45, и Magee, цитиран погоре, § 44).
53. Овие принципи, поместени во став 52 погоре, се на линија на општо признаените стандарди за човекови права (види ставови 37-42 погоре) кои се во сржта на концептот на фер судење и чија смисла особено е поврзана со заштитата на обвинетиот од присилни злоупотреби од страна на властите. Тие исто така придонесуваат на заштита од попречувањето на правдата и исполнувањето на целите на членот 6, особено еднаквоста на оружјата помеѓу обвинетиот и истражните или обвинителските власти.
54. Во оваа смисла, Судот ја подвлекува важноста на истражната фаза во подготвувањето на кривичната постапка, со оглед на тоа што прибраните докази во оваа фаза ја определуваат рамката во која ќе се разгледува делото за кое се гони на самото судење (Can v. Austria, бр. 9300/81, извештај на Комисијата од 12 јули 1984, § 50, Серија A бр.96). Едновремено, обвинетиот честопати се наоѓа во особено ранлива позиција во таа фаза од постапката, ефект кој е зајакнат со фактот дека законодавството за кривичната постапка станува се посложено, особено во однос на правилата за прибирање и употреба на докази. Во најголемиот број на случаи, оваа ранливост може соодветно да биде надоместена со помош на адвокат, чија задача е, меѓу останатото, да помогне и да го осигура осигура политувањето на правото на обвинетиот да не се инкриминира себеси. Ова право претпоставува дека во еден кривичен случај, обвинителството настојува да го докаже истиот без помош на докази добиени преку присилба, спротивно на волјата на обвинетиот (види Jalloh v. Germany [GC], бр. 54810/00, § 100, ECHR 2006-..., и Kolu v. Turkey, бр. 35811/97, § 51, 2 август 2005). Раниот пристап до адвокат е дел од процедуралните заштити кои Судот особено ги цени кога испитува дали одредена постапка ја попречила суштината на привилегијата против само-инкриминацијата (види, mutatis mutandis, Jalloh, цитирана погоре, § 101). Во оваа насока, Судот исто така ги посочува и препораките на CPT (ставови 39-40 погоре), во кои комитетот постојано изјавува дека правото на пристап до правен совет на притвореникот е основната заштита против нечовечкиот третман. Секој исклучок од уживањето на ова право треба јасно да бвиде ограничен, а неговата примена строго временски ограничена. Овие принципи се особено важни во случај на сериозни обвинувања, бидејќи правото на правично судење во демократските општества треба да се осигура до највисок можен степен во лицето на најтешките казни .
55. При оваа позадина, Судот наоѓа дека, со цел правото на фер судење да остане доволно “практично и ефективно“ (види став 51 погоре), членот 6 став 1 побарува дека, по правило , пристапот до адвокат треба да биде обезбеден од првото испитување на осомничениот во полиција, освен ако не се прикаже во светло на особените околности на случајот дека постојат убедливи причини за негово ограничување. Дури и кога убедливите причини можат по исклучок да го оправдаат оневозможувањето на пристап до адвокат, таквото ограничување – независно од неговата оправданост – не смее да ги попречи правата на обвинетиот според членот 6 (види, mutatis mutandis, Magee, цитиран погоре, § 44). Правата на одбраната во принцип ќе бидат неповратно засегнати кога инкриминирачките искази, дадени за време на полициско испитување без пристап до адвокат, ќе бидат употребени за осуда.
(b) Примена на горните принципи во односниот случај
56. Во односниот случај, правото на пристап до адвокат на жалителот му било ограничено за време на полициското задржување, согласно членот 31 од Законот бр. 3842, со оглед на тоа што бил обвинет за дело под надлежност на судовите на државната безбедност. Како резултат, тој немал пристап до адвокат која го дал исказот во полиција, пред јавниот обдинител и истражниот судија соодветно. Оттука, не било дадено ниедно друго оправдување за оневозможувањето на пристапот до адвокат, освен фактот дека тоа било сторен она системска основа врз база на релевантните законски одредби. Како такво, ова веќе е спротивно на барањата на членот 6 во оваа смисла, како што е наведено во членот 52 погоре.
57. Судот понатаму забележува дека жалителот имал пристап до адвокат по продолжувањето на неговиот притвор. За време на кривичната постапка, тој имсто така имал можност да повикува сведоци во своја полза и имал можност да ги оспорува аргументите на обвинителот. Се забележува и дека жалителот постојано ја негирал содржината на неговиот исказ во полицијата, и на судењето и во жалбената постапка. Сепак, очигледно е од списите на случајот, дека истрагата во поглем дел била завршена пред појавувањето на жалителот пред истражен судија на 1 јуни 2001. Дополнително, Судот на државна безбедност на Измир, не само што не зазел став за допуштеноста на изјавата на жалителот дадена во полициски притвор, а пред да ја испитува основаноста на случајот, туку и ја употребил истата како главен доказ за негова осуда, и покрај неговото одрекување на нејзината вистинитост (види став 23 погоре). Во оваа насока, Судот забележува дека во осудувањето на жалителот, Судот на државна безбедност на Измир всшност ги употребил доказите изнесени пред него за да го потврди исказот на жалителот во полиција.Овие докази го вклучувале вештачењето од 1 јуни 2001 и изјавите на другите обвинети дадени во полиција и пред јавниот обвинител. Сепак, во оваа насок,а за Судот е зачудувачки дека вештачењето споменато во провстепената пресуда е во полза на жалителот, а во кое стоело дека не може да се утврди дали ракописот на знакот одговара на оној на жалителот (види став 15 погоре). Важно е , исто така, дека сите други обвинети, кои сведочеле против жалителот во своите искази пред полицијата и обвинителот, ги повлекле исказите на судењето и одрекле дека учествувале во протестите.
58. Оттука, во односниот случај, жалителот несомнено бил засегнат од ограничувањето на неговиот пристап до адвокат, со тоа пто исказот кој го дал во полиција бил употребен за неговата осуда. Ниту подоцнежната асистенција на адвокат , ниту контрадикторната природа на постапката која следела не можеле да го исправат дефектот кој се случил за време на полицискиот притвор. Сепак, не е работа на Судот да шпекулира за влијанието кое пристапот на жалителот до адвокат за време на полицискиот притвор би го имал врз постапката која следела.
59. Судот понатаму потсетува дека ниту зборовите ниту духот на членот 6 не попречуваат одрекување од правата на гаранциите на фер судењето , по слободна волја на лицата, било изречно било посредно (види Kwiatkowska v. Italy (одлука), бр. 52868/99, 30 ноември 2000). Сепак, за да биде ефективно согласно целите на Конвенцијата, одрекувањето мора да биде недвосмислено воспоставено и да биде придружено со минимум заштита соодветно на неговото значење (види Sejdovic v. Italy [GC], бр.56581/00, §86, ECHR 2006-...; Kolu, цитирана погоре, § 53, и Colozza v.Italy, 12 февруари 1985, § 28, Серија А бр. 89). Оттука, во односниот случај, Thus, не може да се поклони верба на наводот во образецот кој ги наведува неговите права, дека жалителот бил потсетен на своето право да молчи (види став 14 погоре).
60. Конечно, Судот забележува дека еден од посебните елементи на односниот случај е возраста на жалителот. Со оглед на бројните материјали од меѓународното право што се однесуваат на правната помош на малолетниците во полициски притвор (види ставови 32-36 погоре), Судот ја истакнува финдаменталната важност на обезбедувањето на пристап до адвокат која лицето во притвор е малолетник.
61. Сепак, во односниот случај, како што е објаснето погоре, ограничувањето на пристапот до адвокат е систематско и се применува на сите во полициски притвор, независно од возраста, а во врска со дела под надлежност на судовите на државната безбедност.
62. Сумирано, иако жалителот имал можност да ги оспори доказите против него на судењето, и потоа во жалбената постапкаотсуството на адвокат за време на полицискиот притвор имало неповратно влијание врз неговото право на одбрана.
(c) Заклучок
63. Со оглед на наведеното, Судот заклучува дека имало повреда на членот 6 § 3 (c) of the Convention in conjunction with Article 6 § 1 во односниот случај.
B. Недоставувањето на писменото мислење од основниот јавен обвинител до Касациониот суд
64. Жалителот се жалел дека писменото мислење од освнонито јавен обвинител до Касациониот суд не му било доставено. Во оваа смисла, се повикал на членот 6 § 1 од Конвенцијата, кој во релевантниот дел пропишува:
“Во определувањето на ... кривично обвинение против него, секој има право на правично... судење ... од страна на ... трибунал ...”
1. Пресудата на Советот
65. Во својата пресуда од 26 април 2007, Советот нашол дека, во светло на воспоставената судска пракса на оваа тема, недоставувањето на писменото мислење на основниот јавен обвинител до Касациониот суд на жалителот, го повредило неговото право на контрадикторност на постапката. Оттука, заклучил дека имало повреда на членот 6 став 1 од Конвенцијата.
2. Поднесоци на страните
66. Страните не доставиле дополнителни обсервации по ова прашање.
3. Оцена на Судот
67. Судот смета дека правото на контрадикторност на постапката на жалителот било повредено, од причините дадени од страна на Советот. Оттука, има повреда на членот 6 став 1 од Конвенцијата.
II. ПРИМЕНА НА ЧЛЕНОТ 41 ОД КОНВЕНЦИЈАТА
68. Членот 41 од Конвенцијата пропишува :
“Доколку Судот најде дека имало повреда на Конвенцијата или на нејзините Протоколи, и ако внатрешното право на засегнатата висока договорна страна дозволува само делумни надоместоци, Судот, доколку е потребно, ќе додели правичен надомест на повредената страна.“
A. Штета
1. Поднесоци на страните
69. Жалителот побарувал 5000 евра по основ на материјална штета и 10 000 евра по основ на нематеријална штета.
70. Владата ги оспорила сумите тврдејќи дека се превисоки и неприфатливи.
2. Пресуда на Советот
71. Советот не доделил материјален надомест на жалителот, сметајќи дека не успеал да ги докаже своите тврдења. Советот нашол дека утврдувањето на повредата е само по себе доволен надомест за било каква нематеријалн штета претрпена од жалителот.
3. Оцена на Судот
72. Судот повторува дека најсоодветната форма на надомест за повреда на членот 6 став 1 е осигурувањето дека жалителот, колку што е тоа возможно, ќе биде ставен во позицијата во која би бил доколку не била неиспочитувана оваа одредба (види Teteriny v. Russia, бр. 11931/03, § 56, 30 јуни 2005; Jeliиiж v. Bosnia and Herzegovina, бр. 41183/02, § 53, ECHR 2006-..., и Mehmet and Suna Yiрit v. Turkey, бр. 52658/99, § 47, 17 July 2007). Судот наоѓа дека овој принцип се применува и во односниот случај. Следствено, смета дека најсоодветната форма на надомест би било повторно судење на жалителот, согласно барањата на членот 6 став 1 од Конвенцијата, а доколку жалителот го побара тоа (види, mutatis mutandis, Genзel v. Turkey, бр. 53431/99, § 27, 23 октомври 2003).
73. Што се однесува до преостанатата нематеријална штета, одлучувајќи на еднаква основа, Судот му доделува на жалителот 2000 евра.
B. Трошоци
1. Поднесоци на страните
74. Жалителот побарувал 3500 евра за трошоците сторени во домашната постапка и пред Советот, без да поднесе документи како поткрепа за своето тврдење. Треба да се забележи дека жалителот не го изменил своето првобитно барање пред Советот, туку поднел барање за правна помош за трошоците сторени пред Големиот совет.
75. Владата го оспорила барањето, тврдејќи дека е неосновано.
2. Пресуда на Советот
76. Советот му доделил на жалителот 1000 евра за трошоци.
3. Оцена на Судот
77. Судот забележува дека жалителот имал полза од правна помош за трошоците направени за време на постапката пред Големиот совет. Како резултат на тоа, трошоците ги вклучуваат самио оние сторени во постапките пред домашните судови и пред Советот.
78. Според востпоставената судска пракса, трошоците нема да бидат надоместени согласно членот 41, освен доколку не биле навистина и нужно направени и разумни во својата висина. Дополнително, правните трошоци можат да се надоместат само доколку се пворзани со утврдената повреда (види, меѓу останатите, Beyeler v. Italy (правичен надомест) [GC], бр. 33202/96, § 27, 28 мај 2002, и Sahin v. Germany [GC], бр. 30943/96, § 105, ECHR 2003-VIII).
79. Во светло на наведеното, Судот му ја доделува на жалителот сумата веќе доделена од Советот, односно 1000 евра.
C. Дифолт камата
80. Судот смета дека е соодветно дифолт каматата да се заснова на маргиналната стапка за позајмување на Европската централна банка, на која треба да се додадат три процентни поени.
ОД ОВИЕ ПРИЧИНИ, СУДОТ ЕДНОГЛАСНО
1. Смета дека има повреда на членот 6 став 3 (в) од Конвенцијата, во врска со член 6 став 1, на основа на недостигот на правна помош на жалителот додека бил во полициски притвор
2. Смета дека има повреда на членот 6 став 1 од Конвенцијата, по однос на недоставувањето на писменото мислење на основниот јавен обвинител до Касациониот суд;
3. Смета(a) дека одговорната држава треба да му ги плати на жалителот, во рок од три месеци, слдените суми, кои треба да се променат во нови турски лири, по курсот применлив на датумот на исплатата: (i) EUR 2,000 (две илјади евра), плус било која такса која може да се наплати, по однос на нематеријална штета;
(ii) EUR 1,000 (илјада евра), плус било која такса која би можела да се наплати, по однос на трошоците;
(b) дека по истекот на споменатите три месеци, се до исплатата, ќе се пресметува затезна камата на горните суми по стапка еднаква на маргиналната стапка за позајмување на Европската централна банка за време на дифолт периодот , плус три процентни поени;
4. Го отфрла остатокот од барањето на жалителот за правичен надомест.
Изготвено на англиски и француски и прогласено на јавна расправа во Зградата на човековите права, Стразбур, на 27 ноември 2008.
Vincent Berger Nicolas Bratza
правен советник претседател
Согласно членот 45 став 2 од Конвенцијата и Правило 74 став 2 од Деловникот на Судот, следните мислења на согласност се приклучуваат кон пресудата:
(а) мислење на судија Bratza;
(б) заедничко мислење на судиите Rozakis, Spielmann, Ziemele и Lazarova Trajkovska;
(в) мислење на судија Zagrebelsky, кон кое се приклучуваат судиите Casadevall и Tьrmen.
МИСЛЕЊЕ НА СОГЛАСНОСТ НА СУДИЈА BRATZA
Централното прашање во овој случај се однесува на употреба, во доказната постапка против жалителот, на исказот на признание кој е даден за време на полициско испитување во период кога му бил онезовможен пристап до адвокат. Големиот совет најде дека ограничувањето на овој пристап неповратно влијае врз правото на одбрана на жалителот, како и дека ниту правната помош која подоцна му била овозможена, ниту контрадикторната природа на последователната постапка можат да ги испрата дефетите кои се јавиле за време на неговиот полициски притвор. Соодветно, правото на жалителот според член 6 став 3 (в), заедно со членот 6 став 1 е повредено. Јас во целост се согласувам со овој заклучок.
Во став 55 од пресудата, Судот како општ принцип наведува дека со цел правото на фер судење да оставен доволно “практично и ефективно“, членот 6 побарува дека, по правило, пристапот до адвокат мора да се обезбеди “од првото испитување на осомничениот во полиција“. Овој принцип е во согласност со раната судска пракса и е јасно доволен за Судот да одлучи за повреда на членот 6 врз основа на фактите на односниот случај. Сепак, јас ги делам сомнежите на судија Zagrebelsky околу тоа дали , со наоѓањето дека правото на пристап до адвокат се јавува само во моментот на првото испитување, овој принцип оди предалеку. Како судијата Zagrebelsky, сметам дека Судот требаше да ја искористи можноста со јасни зборови да најде дека правичноста на кривичната постапка според членот 6 бара , по правило, осомничениот да има пристап до правен совет од моментот кога е во полициски притвор или притвор пред судење. Би било жално доколку со пресудата се остави впечаток дека не може да стане збор за прашање од членот 6 се додека осомничениот имал пристап до адвокат кога започнало неговото испитување , или дека членот 6 настапува само кога одрекувањет она таквиот пристап ја засегнува правичноста на испитувањето на осомничениот. Оневозможувањето на пристап до адвокат од почетокот на притворот на осомничениот, што , во одреден случај, резултира со влијание врз правото на одбрана, може да го повреди членот 6 од Конвенцијата независно дали таквото влијание произлегува од испитувањето на осомничениот.
ЗАЕДНИЧКО МИСЛЕЊЕ НА СОГЛАСНОСТ НА СУДИИТЕ ROZAKIS, SPIELMANN, ZIEMELE И LAZAROVA TRAJKOVSKA
1. Се согласуваме по сите основи со заклучоците на Судот во поглед на повредата на членот 6 став 3 (в) во врска со членот 6 став 1 од Конвенцијата.
2. Сепак, би преферирале доколку наоѓањето од ставот 72 од пресудата, беше вклучено во оперативните одредби исто така, од причини кои веќе беа изнесени во заедничкото мислење на согласност на судиите Spielmann и Malinverni во Vladimir Romanov v. Russia, (бр. 41461/02, пресуда од 24 јули 2008) како и мислењето на согласност на судијата Spielmann во Polufakin and Chernyshevv. Russia, (бр. 30997/02, пресуда од 25 септември 2008), кои сега тука се повторуваат.
3. Прво, општо познато е дека, додека наоѓањето во одредена пресуда овозможува на државите членки да ги увидат основите на кои Судот утврдил или не повреда на Конвенцијата, што е од одлучувачка важност за толкување на Конвенцијата, оперативните одредби се оние кои се обврзувачки за страните , а за потребите на членот 46 став 1 од Конвенцијата.
4. И навистина, она што Судот го вели во ставот 72 од пресудата е по наше наоѓање од најголемо значење. Се потворува дека кога одредено лице е осудено со повреда на процедуралните заштити на членот 6, тоа треба, колку е можно, да биде ставено во позицијата во која би било доколку не биле неиспочитувани барањата на членот 6 (принципот restitutio in integrum).
5. Принципот restitutio in integrum потекнува од пресудата од 13 септември 1928 на Постојаниот суд за меѓународна правда во случајот Factory atChorzуw (барање за отштета) (основаност), каде Судот нашол како што следи:
“Суштинскиот принцип е... дека отштетата мора, колку е можно, да ги избрише сите последици на незаконското дејствие и повторно да ја воспостави состојбата, каква што со сета веројатност, таа би била доколку дејствието не било сторено”. (Серија A, бр. 17, p. 47)
6. Овој принцип, односно restitutio in integrum се смета за основен лек за надомест во случаите на повреда на меѓународното право, постојано е реафирмиран преку праксата на меѓународното право и е повторен во членот 35 од нацрт-одредбите за одговорноста на државите.
Членот 35 од овие нацрт одредби пропишува:
“Државата која е одговорна за меѓународно противправен акт е под обврска да изврши надомест, односно повторно да ја воспостави состојбата која постоела пред сторувањето на противправниот акт, под услов надоместот да :
(a) не е суштински невозможен;
(б) не вклучува прекумерен товар во полза на повторното воспоставување отколку надоместот.”
Нмеа причина овој принцип да не се применува и за надомест кај меѓународно противправните акти во полето на човековите права There is no reason not to apply this principle to make reparation for international wrongful acts in the field of human rights (види Loukis G. Loucaides, “Надомест за повреди на човековите права според Европската конвенција и Restitutioin integrum”, [2008] Списание за европско право на човековите права, pp. 182-192).
Во Papamichalopoulos and Others v. Greece ((член 50), 31 октомври 1995, Серија A бр. 330-B) Судот нашол:
“34. Судот посочува дека според членот 53 од Конвенцијата, високите договорни страни се согласиле да бидат обврзани со одлуката на Судот кој која тие се страни; дополнително, член 54 пропишува дека пресудата на Судот ќе биде препратена до Комитетот на министри кој ќе го надгледува нејзиното извршување. Следи дека пресуда во која Судот утврдил повреда наметнува правна обврска за одговорната држава да стави крај на таквата повреда и да изврши надомест за последиците на начин да, колку е можно повеќе ја воспостави состојбата која постоела пред повредата.
Договорните страни кои се страни во случајот се во принцип слободни да ги зибираат начините на кои ќе се усогласат со пресудата во која Судот нашол повреда. Оваа дискреција во начинот на извршувањето е одраз на слободата на избор поврзана со основната обврска на договорните страни да ги осигураат гарантираните права и слободи со Конвенцијата (член 1).. Доколку природата на повредата дозволува restitutio in integrum, останува на одговорната држава да го ефектуира, со оглед на тоа штпо Судот нема ниту моќ ниту практична можност тоа самиот да го стори. Доколку, од друга страна, националното право не дозволува- или само делумно дозволува – да се изврши надомест за последиците од повредата, членот 50 му дава моќ на Судот да и додели на повредената страна таков надомест каков што смета дека е соодветен.”
7. Во постојниот случај, а со оглед на тоа што отсуството на адвокат додека жалителот бил во полициски притвор имало неповратн овлијание врз неговото право на одбрана (види став 62 од пресудата), најдобриот начин ова да се постигне е преотворање на постапката и започнување на ново судење, на кое ќе ги има сите гаранции на правично судење, доколку, се разбира, жалителот ја побара оваа опција и истата е возможна во домашното право на одговорната држава.
8. Причината зошто го истакнуваме ова е што не смее да се изуми дека штетите за кои Судот наредува да се исплатат на жртвите на повреда на Конвенцијата, се, според термините и духот на членот 41, од субсидијарна природа. Ова е на линија на субсидијарниот карактер на надоместот на штети во меѓународното право. Членот 36 од нацрт-одредбите за одговорност на државите вели:
“1. Држава која е одговорна за меѓународно противправен акт е под обврска да ја надомести штетата која притоа е сторена, доколку таквата штета не е поправена со реституција...”
Оттука, правилно е , онаму каде е тоа можно, Судот да гледа да го воспостави status quo ante за жртвата. Спеак, Судот исто така треба да има во предвид и дека “бришењето на последиците од противправниот акот може...да бара да е овозможат некои или сите форми на репарација, зависно од типот и протегањето на повредата која била сторена” (види J. Crawford, Текстови за одговорноста на државите од Комисијата за меѓународно право: Вовед, текст и коментари, Cambridge University Press, 2002, p. 211, (2)) и во поглед на достапните средства на домашно ниво (член 41).
9. Навистина, според Конвенцијата, од државите не се бара да воведуваат постапки за ревизија на пресудите на нивните врховни судови во домашните правни системи, кои се инаку res judicata . Сепак, силно се охрабруваат да го сторат тоа, особено во кривичната област.
10. Во Турција, членот 311 § 1(д) од турскиот закон за кривична постапка пропишува дека барање за повторување на домашната постапка , за која е утврдено дека не била правична од страна на Европската конвенција за човекоивте права, може да се поднесе во рок од една година по конечноста на одлуката на Европскиот суд за човековите права.
Сепак, постои временско ограничување за применување на оваа одредба. Членот 311 став 2 пропишува дека горната одредба не е применлива за жалби поднесени до Европскиот суд за човекови права пред 4 февруари 2003, како и за оние пресуди кои станале конечни пред 4 февруари 2003. Веруваме дека онаму каде, како во односниот случај, одговорната држава овозможила ваква процедура, должност на Судот е не само срамежливо да сугерира дека повторното отворање е најсоодветната форма за надомест, како што стои во ставот 72, туку и да бара од властите да ја употребат таквата процедура, колку и да се чини тоа незадоволително, или да адаптираат постојни постапки, под услов, се разбира , тоа да е желба и на жалителот. Сепак, тоа не е правно возможно освен доколку таа фраза не се јави во оперативните одредби во пресудата.
11. Уште повеќе, Судот веќе вклучувал директиви од оваа природа во оперативните одредби на пресудата. На пример, во Claes and Others v. Belgium (бр. 46825/99, 47132/99, 47502/99, 49010/99, 49104/99, 49195/99 и 49716/99, 2 јуни 2005) во точка 5(а) од оперативните одредби на пресудата навел дека “освен доколку не го дозволи барањето на жалителите за повторо судење или протворање на постапката, одговорната држава треба да плати, во рок од три месеци од датумот на кој жалителот се изјаснил дека не сака да вложи такво барање, или се чини дека нема намера да го стори тоа, или од датумот на кој тоа барање било одбиено, суми за нематеријална штета и трошоци. Слично, во Lungoci v. Romania (бр. 62710/00, 26 јануари 2006) Судот нашол во точка 3 (a) од оперативните одредби на својата пресуда дека “одговорната држава треба да осигура дека, шест месеци по конечноста на пресудата согласно член 44 став 2 од Конвенцијата, постапката ќе се преотвори на барање на жалителот, како и дека едновремено ќе му исплати 5000 (пет илјади) евра на име на нематеријална штета, плус било која такса која може да се наплати, префрлени во романски леи по стапка применлива на датумот на исплтата”.
12. Според член 46 став 2 од Конвенцијата, контролата врз извршувањето на пресудите на Судот е одговорност на Комитетот на министри. Тоа сепак не значи дека Судот нема улога во тоа и не треба да презема мерски замислени да ја олеснат задачата на Комитетот на министри во оваа функција. Всушност, нема ништо во членот 41 или било каде во Конвенцијата што би г оспречило Судот од оцена на прашањето на целосен надомест согласно горенаведените принципи. Со оглед на тоа што Судот има надлежност да ја толкува и применува Конвенцијата,исто така има и надлежност да ја оценува “формата и количината на надоместот шт отреба да се направи (види J. Crawford, p. 201). Како што беше објаснето од страна на Постојаниот суд за меѓународна правда во случајот Factory at Chorzуw: “Надоместот е .... нужен додаток на пропустот да се примени Конвенцијата...” (p. 21).
13. Во таа насока, суштинско е Судот во своите пресуди да не дава само што е можно попрецизен опис на природата на утврдената повреда на Конвнцијата, туку исто така и да посочи на засегнатата држава во оперативните одредби, доколку тоа го бараат околностите на случајот, на мерките за кои смета дека се најсоодветни да ја надоместатповредата.
МИСЛЕЊЕ НА СОГЛАСНОСТ НА СУДИЈАТА ZAGREBELSKY,
ПРИДРУЖЕНО ОД СУДИИТЕ CASADEVALL И TЬRMEN
(Превод)
Кон мојот глас во полза на оперативните одредби на пресудата, би сакал да додадам неколку зборови да ја објаснам смислата на наоѓањето на Судот, како што јас го разбирам.
Судот најде повреда на “член 6 § 3 (в) од Конвенцијата во врска со член 6 став 1, поради отсуството на правна помош на жалителот додека бил во полициски притвор” (точка 1 оперативните одредби). Оттука, дал одговор на жалбата на жалителот “дека нговите права на одбрана биле повредени... со тоа што му бил ускратен пристап на адвокатот за време на полициски притвор”. Таа жалба, покрената од жалителот според член 6 § 3 (в), основано беше попрецизно формулирана од Судот, кој ја врза со член 6 став 1.
По мое мислење, значењето на пресудата на Судот е јасно. Доколку има какво било сомнение, работите ги прави појасни она што Судот го вели во став 53, повикувајќи се на став 37. Општо признаените меѓународни стандарди кои Судот ги прифаќа и кои ја формираат рамката на неговата пракса, пропишуваат : “Притвореник кому не му е судено, има право ,веднаш штом е притворен, да го одбере својот застапник за својата одбрана како и да подготвува и да му дава, како и да прима, доверливи инструкции...”
Оттука, лице обвинето за кривично дело мора да ја има можноста од асистенција од адвокат уште од самиот почеток на полицискиот притвор или притворот пред судење, а не само додека е испитуван.
Важноста на испитувањето во контекст на кривичната постапка е очигледно, така што, како што јасно вели пресудата, неможноста од адвокатска асистенција за време на испистувањето, освен по исклучок, значи сериозен пропуст со оглед на барањата на правичното судење. Но правичноста на постапка против обвинетото лице во притвор исто така бара тој да може да добие (и бранителот да може да обезбеди) цела низа на услуги специфично поврзани со правната помош, вклучително и расправа за случајот, организација на одбраната, подготовка на испрашувањто, поддршка на обвинетиот во неволја, проверка на условите во притворот и така натаму.
Правниот принцип кој произлегува од пресудата, оттука, е дека, нормално и освен при исклучиви ограничувања, обвинетото лице во притвор има право на посети од бранителот, од самиот почеток на полицискиот притвор или притворот пред судење, со цел да дискутираат се во врска со одбраната и неговите легитимни потреби. Пропустот да се дозволи таа можност, независно од прашањето на испитувањата и нивната употреба во судовите, освен по исклучок, доведува до повреда на членот 6 од КонвенцијатаБи додал дека природно, фактот дека бранителот може да го гледа обвинетиот за време на притворот во полициските станици или во затвор, е посоодветна од било која друга мерка за превенција од третман забранет со членот 3 од Конвенцијата.
Претходните забелешки не би биле потребни доколку наоѓањето на Судот не содржеше делови кои би можеле да му сугерираат на читатело дека Судот бара обвинетите да имаат бранител само од почетокот и за време на испитувањето (или дури и само за време на разговорот, од кој се составува формален записник и кој мже да биде користен како доказ во суд). Од ставот 55 натаму, текстот усвоен од Судот се концентрира целосно на одговорите дадени од жалителот кога бил испитуван, кои подоцна биле искористени против него.
Наоѓам дека таквото читање на пресудата е премногу редукционистичко. Значењето на одлуката на Судот за заштитата на обвинето лице лишено од слобода така би било значително ослабено По мене, тоа би било погрешно, со оглед на тоа што наоѓањето, кое се поврзува со испитувањето на жалителот и начинот на кој неговите одговори биле употребени во судовите јасно се објаснува со груижата на Судот да ги земе во предвид сите специфични факти на случајот кој го има пред себе.